کهن‌دیار آذربایجان شرقی با توجه به شرایط خاص جغرافیایی و فرهنگی، در طول تاریخ، همواره از اهمیت بسیاری برای ایران برخوردار بوده است. در صحت این ادعا همین بس که تبریز سه بار به عنوان پایتخت ایران پهناور انتخاب شده است. بی‌تردید اهمیت تاریخی تبریز و استان به‌عنوان گذرگاهی کلیدی در جاده ابریشم بر کسی پوشیده نیست.
آذربایجان شرقی به مرکزیت تبریز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی به‌عنوان کریدور ارتباط شرق و غرب جهان همواره رویدادها و تجربه‌های منحصربه‌فردی را شاهد بوده است. از همین رو آثار غنی فرهنگی و تاریخی فراوانی در گوشه گوشه این استان به چشم می‌خورد. این تنوع در کنار تنوع اقلیمی، شیوه‌های زندگی گوناگون و بسیاری دیگر، آذربایجان شرقی را به‌عنوان یکی از مناسب‌ترین بسترها در زمینه توسعه موزه و موزه‌داری، در جغرافیای ایران مطرح کرده است.
امروز، تداوم نگرش ژرف و فرهنگی نیک‌نامان، فرهنگ دوستان و بزرگانی همچون علی دهقان، اسماعیل دیباج، سید جمال ترابی طباطبایی و یحیی ذکا و اهتمام خستگی‌ناپذیر آنان در ایجاد اولین موزه در تبریز آن‌هم قریب به هفتاد سال پیش با هدف صیانت و پاسداشت میراث این کهن دیار، تبریز را به شهر موزه‌های ایران و آذربایجان شرقی را پیشگام و پیشتاز موزه و موزه‌داری در کشور قرار داده است.
از این منظر که موزه بازتابی از تمامی فعالیت‌های انسان از محیط طبیعی، فرهنگی و اجتماعی است، می‌توان آذربایجان شرقی را مجموعه‌ای بی‌نظیر و بی‌بدیل از موزه‌ها تلقی نمود. موزه‌هایی که بیشتر آن‌ها در محیط امن و آرامش‌بخش خانه‌ها و بناهای تاریخی شکل‌گرفته‌اند. از "موزه قاجار" در خانه زیبای قاجاری امیرنظام گروسی و "موزه مردم‌شناسی جنوب سهند" در حمام تاریخی مهرآباد بناب گرفته تا "موزه قرآن و کتابت" در مسجد صاحب‌الامر تبریز و "موزه هدایا" در محل حمام تاریخی خامنه و بسیاری دیگر ازاین‌دست، در قالب یک هم‌گرایی دل‌نشین و مکمل، به بهترین و زیباترین شکل ممکن، هویت، قدمت تاریخی و شیوه زندگی مردمان جای‌جای این دیار را به بازدیدکنندگان می‌شناسانند.
در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری در زمینه ارتقا جایگاه موزه‌ها در استان و تنوع بخشیدن به محتوای آن‌ها صورت گرفته است به‌طوری‌که امروز موزه‌هایی با محتوای باستان‌شناسی، سایت موزه، مردم‌شناسی، دوره‌های تاریخی و ابزار و ادوات تخصصی، مشاغل و ... در سطح استان به ارائه خدمات می‌پردازند و به انتظار نگاه جستجوگر گردشگران نشسته‌اند. در حال حاضر در این استان 11 موزه تحت پوشش اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، ۴ موزه به‌صورت مشارکتی با سایر دستگاه‌ها، 5 موزه خصوصی و 17 موزه تحت مدیریت دیگر دستگاه‌ها مشغول فعالیت هستند.
در کنار گسترش موزه‌های تحت پوشش و برنامه‌ریزی جهت ایجاد موزه‌هایی نظیر، "هنر مکتب تبریز"، "خیمه‌شب‌بازی" و "ستارخان"، توسعه موزه‌های خصوصی، مشارکتی و غیر وابسته در استان مورد اهتمام جدی قرار گرفته و با استقبال مجموعه‌داران ، سازمان‌ها و شهرداری‌ها، دستگاه‌های اجرایی و برخی صنایع در آینده نزدیک شاهد آغاز فعالیت موزه‌هایی همچون "چاپ، نشر، تعلیم و تربیت" و "دریانوردی بندر شرفخانه" و " کبریت ممتاز " خواهیم بود و تعداد موزه‌های آذربایجان شرقی به 45 خواهد رسید.
منبع: میراث آریا